Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
ЭЛЧИЛИК – ХАЛҚАРО ТОТУВЛИК АСОСИ
Бутун олам яратгувчиси бўлган Аллоҳ таолога беадад ҳамдлар ва оламларга раҳмат қилиб юборилган Расули акрам соллаллоҳу алайҳи васалламга салоту саломлар бўлсин.
Биламизки, давлат ўз мустақиллигига эришгандан сўнг у бошқа давлатлар билан ўзаро алоқа қилиши орқали жаҳон миқёсида ўз ўрнига эга бўлади. Албатта, Давлатнинг ташқи сиёсати жамият тараққиётида муҳим ўрин касб этади. «Дипломатия» ҳам ташқи сиёсатнинг асосий жиҳатларидан бири ҳисобланади. Модомики, бу борада сўз юритилар экан, аввало, бу тушунчанинг маъносини билиб олиш зарур ҳисобланади. «Дипломатия» деганда «давлатнинг айрим органлари билан сиёсий мақсадда халқаро муносабатларнинг турли соҳаларида вакил орқали ҳамкорлик қилишдаги саъй-харакатлар мажмуи» тушунилади...
Энди унинг тарихига назар солсак, дипломатия – халқаро ҳуқуқнинг энг қадимги соҳалардан бири бўлиб, давлат тушунчаси пайдо бўлгандан бошлаб, дипломатия сўзи ҳам муомалага киритилган.
Давлатлар орасида бирдамликни таъминловчи, ўртада воситачи вазифасини бажарувчи шахс – бу, элчидир. Элчи ўз санъати ва қобилияти билан уни юборган мамлакати номидан турган мамлакатида мустақил иш олиб боради. Шу сабабдан ҳам элчиликка оқил, зукко, тадбирли ва ҳар қандай вазиятдан чиқиб кета оладиган шахс тайинланади.
Тарихимиздан бизга маълумки, ота-боболаримиз бошқа юрт подшоҳлик, амирликлари билан ўзаро алоқа қилиш учун чопар юборишган ва улар орқали кўп масалаларни ҳал этишган. Масалан, Амир Темур Кастилия ва Леон қироли Дон Энрике III (айрим манбаларда – Испания қироли Генрих III), Франция ҳукмдори Шарл VI (айрим манбаларда – Карл VI деб ҳам қайд этилади), Англия қироли Генрих IV саройларига элчилар юбориб, мутаносиб равишда испаниялик, франциялик, англиялик, хитойлик ва бошқа бир қатор – жами 20 дан ортиқ хорижий давлатлар элчиларини ўз салтанатида қабул қилгани ҳақида атрофлича баён этилган кўплаб тарихий ва илмий асарлар бу фикрни яққол тасдиқлайди.
Жамиятда дипломатик муносабатларнинг долзарблиги шундан иборатки, у муайян давлатнинг ташқи сиёсатини ривожлантириш мақсадида бошқа мамлакатлар билан тинчлик ва дўстона ҳамкорлик муносабатларини ўрнатишдир. Икки давлат орасидаги ҳамкорликни мустаҳкамлаш ва ўзаро низоларга барҳам бериш учун хизмат қилувчи «масъул шахс» эса «элчи»деб номланишини юқорида айтиб ўтдик. Демак, жамият ва давлат равнақи учун муҳим омил ҳисобланган дипломатия соҳасининг ривожида элчининг ўрни беқиёсдир.
Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, ҳозирда «тинчлик» тушунчаси давлатлар орасида муаммога айланиб бораётган бир замонда, барча давлатлар бир-бирларини қўллаб-қувватлаши ва бундай ҳолатларга тезда барҳам бериш учун бирикишлари лозимдир. Биламизки, бугун дунёни ташвишга солаётган энг долзарб муаммо – бу, диний экстремизм ва терроризм ҳисобланади. МДҲ ва БМТ томонидан бундай таҳликали вазиятларга барҳам бериш учун чоралар кўриб чиқилмоқда. Бундай замонда барча давлатлар ўзаро ҳамкорликда иш олиб боришлари, ўзга давлат элчиларини ҳурмат қилишлари, тинчлик йўлида қабул қилинаётган қонунлар, чора-тадбирларни тўғри йўналтира олишлари мақсадга мувофиқдир.
Элчилик нақадар масъулиятли ва ўз ўрнида шарафли касб. Бир юртнинг тинч ёки нотинч бўлиши унинг олиб бораётган сиёсатига боғлиқ. Шу сабабдан Юсуф Хос Хожиб ўз асарида элчиларга берган таърифини келтириш билан сўзимни якунлашни ўринли деб билдим:
Эй Ҳоқон, бу ишда билимни ишга сол,
Бу ишга бутун эр сараси керак –
Билимли, уқувли, етук шер керак.
Одамзод наслининг энг сайлангани,
Кишилар эзгуси – элчи бўлгани.
Элчи билан битар бўлган барча иш,
Элчи билан бўлар букур зўр юмуш.
Моҳирахон АЛИШЕРЖОНОВА,
Хадичаи Кубро аёл-қизлар ўрта махсус Ислом билим юрти 4-босқич талабаси
